ﻧﺤﻮه اﻧﺘﺨﺎب روش ﻣﻨﺎﺳﺐ آﺑﻴﺎری ﺗﺤﺖ ﻓﺸﺎر

ﻳﻜﻲ از ﻣﻮارد ﻣﻬﻢ در ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ و ﻃﺮاﺣﻲ ﺷﺒﻜﻪﻫﺎی آﺑﻴﺎری اﻧﺘﺨﺎب روش آﺑﻴﺎری ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ. در اﻳﻦ ارﺗﺒﺎط ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎی ﻣﺘﻌﺪدی دﺧﺎﻟﺖ دارﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻬﻢﺗﺮﻳﻦ آﻧﻬﺎ وﺿﻌﻴﺖ اﻗﻠﻴﻤﻲ، وﺿﻌﻴﺖ ﭘﺴﺘﻲ و ﺑﻠﻨﺪی زﻣﻴﻦ، ﻣﺸﺨﺼﺎت آب و ﺧﺎک، ﻧﻮع ﻣﺤﺼﻮل، ﺷﺮاﻳﻂ ﺗﺄﻣﻴﻦ اﻧﺮژی، زﻣﻴﻨﻪﻫﺎی ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ، وﺿﻌﻴﺖ ﻧﻴﺮوی اﻧﺴﺎﻧﻲ، وﺿﻌﻴﺖ ﺑﻬﺮهﺑﺮداری و ﻧﮕﻬﺪاری و ﺑﺎﻻﺧﺮه ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎ و ﻣﻼﺣﻈﺎت اﻗﺘﺼﺎدی در ﻫﺮ ﻃﺮح ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ.
ﻣﻴﺰان ﺗﺄﺛﻴﺮ و ﻳﺎ ﺑﻪﻋﺒﺎرﺗﻲ ﻧﻮع ﻣﺤﺪودﻳﺘﻲ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻳﻚ از اﻳﻦ ﻋﺎﻣﻞ ﻫﺎ در اﻧﺘﺨﺎب روش آﺑﻴﺎری ﻣﻨﺎﺳﺐ اﻳﺠﺎد میﻛﻨﺪ، ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻳﻜﻲ از ﺳﻪ ﺣﺎﻟﺖ زﻳﺮ ﺑﺎﺷﺪ.

1- ﻣﻴﺰان ﻣﺤﺪودﻳﺘﻬﺎ درﺣﺪی ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻓﻘﻂ اﺳﺘﻔﺎده از ﺳﻴﺴﺘﻤﻬﺎی آﺑﻴﺎری ﺗﺤﺖ ﻓﺸﺎر ﭘﺎﺳﺨﮕﻮ ﺑﻮده و ﺳﺎﻳﺮ روﺷﻬﺎی آﺑﻴﺎری ﻏﻴﺮ ﻋﻤﻠﻲ و ﻳﺎ ﻏﻴﺮاﻗﺘﺼﺎدی ﺑﺎﺷﺪ.

2 – ﻣﻴﺰان ﻣﺤﺪودﻳﺖﻫﺎ ﺑﻪ ﻧﺤﻮی ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ اﺳﺘﻔﺎده از روﺷﻬﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ آﺑﻴﺎری ﻣﻴﺴﺮ ﺑﻮده و ﺑﺎﻳﺪ در ﺷﺮاﻳﻂ ﻓﻨﻲ ﻳﻜﺴﺎن ﺑﻴﻦ آﺑﻴﺎری ﺗﺤﺖ ﻓﺸﺎر و آﺑﻴﺎری ﺛﻘﻠﻲ ﻫﺮ ﻛﺪام را ﻛﻪ ﻋﻤﻠﻲﺗﺮ و اﻗﺘﺼﺎدیﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺮﮔﺰﻳﺪ.

3 – ﻣﺤﺪودﻳﺘﻬﺎی ﺧﺎص ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﻫﺪاف ﺑﺮﺧﻲ ﭘﺮوژهﻫﺎ ﻛﻪ در واﻗﻊ ارﺗﺒﺎط ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺑﻪ اﻣﺮ آﺑﻴﺎری ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﻠﻜﻪ ﻛﺎرﺑﺮد ﺳﻴﺴﺘﻢ آﺑﻴﺎری ﺗﺤﺖ ﻓﺸﺎر را ﺑﺮای ﻣﻨﻈﻮرﻫﺎی ﺧﺎص ﺿﺮوری ﻣﻲ‌ﺳﺎزد (ﻧﻈﻴﺮ اﺳﺘﻔﺎده از آﺑﻴﺎری ﺑﺎراﻧﻲ ﺑﺮای ﻛﻨﺘﺮل ﻳﺦ‌ﺑﻨﺪان). ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﭘﺲ از ﺑﺮرﺳﻴﻬﺎی اوﻟﻴﻪ در ﺧﺼﻮص ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﺸﺨﺼﻪ ﻃﺮح و وﻳﮋﮔﻴﻬﺎی ﺳﻴﺴﺘﻤﻬﺎی آﺑﻴﺎری، ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻪﻛﺎرﮔﻴﺮی ﺑﻌﻀﻲ از ﺳﻴﺴﺘﻤﻬﺎی آﺑﻴﺎری از ﻟﺤﺎظ ﻓﻨﻲ اﻣﻜﺎنﭘﺬﻳﺮ ﻧﺒﺎﺷﺪ. در اﻳﻦ ﺷﺮاﻳﻂ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر اﻧﺘﺨﺎب روش ﻣﻨﺎﺳﺐ آﺑﻴﺎری در ﺑﻴﻦ روﺷﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ از ﻟﺤﺎظ ﻓﻨﻲ اﻣﻜﺎن ﭘﺬﻳﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ اﻗﺘﺼﺎدی اﻧﺠﺎم ﭘﺬﻳﺮد.

روش ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ اﻗﺘﺼﺎدی اﻧﺘﺨﺎب روش آﺑﻴﺎری

از روﺷﻬﺎی ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ اﻗﺘﺼﺎدی ﮔﺰﻳﻨﻪﻫﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻳﻚ ﻃﺮح اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻌﻴﺎر درآﻣﺪه ﺑﻪ ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎ(B/c) 2، ﻣﻌﻴﺎر ﺳﻮد ﺧﺎﻟﺺ (B-C) و ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻣﺘﺮ ﻣﻜﻌﺐ آب اﺳﺘﺤﺼﺎﻟﻲ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ. ﺑﺮای اﻳﻦ ﻣﻨﻈﻮر در ﻃﺮح‌های آﺑﻴﺎری و زﻫﻜﺸﻲ درآﻣﺪﻫﺎ و ﻫﺰﻳﻨﻪ ﺑﻪ ﺷﺮح زﻳﺮ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻲ‌ﺷﻮد:

درآﻣﺪﻫﺎ

در ﻃﺮﺣﻬﺎی آﺑﻴﺎری، درآﻣﺪ ﻧﺎﺷﻲ از ﻃﺮح ﺑﻪﻃﻮر ﻋﻤﺪه درآﻣﺪ ﻧﺎﺷﻲ از ﻓﺮوش ﻣﺤﺼﻮل ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ از ﺣﺎﺻﻠﻀﺮب ﻋﻤﻠﻜﺮد ﻣﺤﺼﻮل (ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻧﻮع ﺳﻴﺴﺘﻢ آﺑﻴﺎری ﻣﻮردﻧﻈﺮ) در ﻗﻴﻤﺖ ﻓﺮوش ﻣﺤﺼﻮل ﺑﻪدﺳﺖ ﻣﻲآﻳﺪ.

ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎ

در ﻃﺮﺣﻬﺎی آﺑﻴﺎری، ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻣﻮردﻧﻴﺎز ﻃﺮح، ﺑﻪﻃﻮر ﻋﻤﺪه ﻫﺰﻳﻨﻪ اﺳﺘﺤﺼﺎل، اﻧﺘﻘﺎل ﺗﺎ ﻣﺰرﻋﻪ و ﺗﻮزﻳﻊ آب در ﺳﻄﺢ ﻗﻄﻌﻪ آﺑﻴﺎری ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ. اﻳﻦ ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎ ﺷﺎﻣﻞ ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎی ﺛﺎﺑﺖ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاری اوﻟﻴﻪ و ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎی ﺟﺎری ﺑﻬﺮهﺑﺮداری و ﻧﮕﻬﺪاری، ﻧﻴﺮوی اﻧﺴﺎﻧﻲ و اﻧﺮژی ﻣﺼﺮﻓﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ. ﻧﺤﻮه ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻫﺮ ﻳﻚ از اﻳﻦ ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎ ﺑﻪ ﺷﺮح زﻳﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ:

ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎی ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاری ﺳﺎﻟﻴﺎﻧﻪ

ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر اﻣﻜﺎن ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﺠﻤﻮع ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎی ﺳﺎﻟﻴﺎﻧﻪ ﻳﻚ ﻃﺮح ﻻزم اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎی ﺛﺎﺑﺖ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاری اوﻟﻴﻪ ﺑﻪ ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎی ﺟﺎری ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷﻮد. ﺑﺮای اﻳﻦ ﻣﻨﻈﻮر ﺑﺎﻳﺪ ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎی ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاری اوﻟﻴﻪ ﺳﻴﺴﺘﻢ آﺑﻴﺎری ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻋﻤﺮ ﻣﻔﻴﺪ ﻫﺮ ﻳﻚ از اﺟﺰای ﺳﻴﺴﺘﻢ آﺑﻴﺎری ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﻮد. در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ ﻋﻤﺮ ﻣﻔﻴﺪ ﻫﺮ ﻳﻚ از اﺟﺰای ﺳﻴﺴﺘﻢ آﺑﻴﺎری (ﺟﺪول (29-1 ﻛﻤﺘﺮ از ﻋﻤﺮ ﻣﻔﻴﺪ ﭘﺮوژه ﺑﺎﺷﺪ، ﺑﺎﻳﺪ ﻫﺰﻳﻨﻪ آن ﺟﺰء ﭘﺲ از اﺗﻤﺎم ﻋﻤﺮ ﻣﻔﻴﺪ آن ﺗﺠﺪﻳﺪ ﺷﻮد و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻻزم اﺳﺖ ﻛﻪ در اﻧﺘﻬﺎی ﻋﻤﺮ ﻣﻔﻴﺪ ﭘﺮوژه درآﻣﺪ ﻧﺎﺷﻲ از ﻓﺮوش اﺳﻘﺎﻃﻲ اﺟﺰاء ﺳﻴﺴﺘﻢ از ﻫﺰﻳﻨﻪ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاری ﻛﺴﺮ ﮔﺮدد. ﺳﭙﺲ ﺑﺎ ﺗﻨﺰﻳﻞ ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎی ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺑﻪ ﺳﺎل ﻣﺒﺪا ﻫﺰﻳﻨﻪ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاری اوﻟﻴﻪ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﻮد. ﺑﺎ ﺿﺮب ﻛﺮدن ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎی ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاری اوﻟﻴﻪ در ﺿﺮﻳﺐ ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ (CRF) اﻳﻦ ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎ ﺑﻪ ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎی ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ ﮔﺬاری ﺳﺎﻻﻧﻪ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ. ﺿﺮﻳﺐ ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪ از راﺑﻄﻪ 41-1 ﻗﺎﺑﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ:
CRF = ( i (1 + i) n ) / (1 + i) n −1

CRF : ﺿﺮﻳﺐ ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاری (اﻋﺸﺎر)
i : ﻧﺮخ ﺑﻬﺮه (اﻋﺸﺎر)
n : ﻋﻤﺮ ﻣﻔﻴﺪ ﭘﺮوژه (ﺳﺎل)

ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎی ﺑﻬﺮه ﺑﺮداری و ﻧﮕﻬﺪاری

ﺑﺮای ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎی ﺑﻬﺮهﺑﺮداری و ﻧﮕﻬﺪاری از ﺳﻴﺴﺘﻢ آﺑﻴﺎری از ﺿﺮﻳﺐ ﺑﻬﺮهﺑﺮداری و ﻧﮕﻬﺪاری ﺳﺎﻟﻴﺎﻧﻪ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﻮد، ﺑﻪﻃﻮری ﻛﻪ ﺑﺎ اﻋﻤﺎل ﺿﺮﻳﺐ در ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻫﺎی ﺳﺮﻣﺎﻳﻪﮔﺬاری اوﻟﻴﻪ ﻣﻲﺗﻮان ﻫﺰﻳﻨﻪ ﺑﻬﺮهﺑﺮداری و ﻧﮕﻬﺪاری ﺳﺎﻟﻴﺎﻧﻪ را ﺑﺎ ﻳﻚ ﺗﺨﻤﻴﻦ ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻧﻤﻮد. اﻳﻦ ﺿﺮاﻳﺐ در ﺟﺪول 29-1 اراﺋﻪ ﮔﺮدﻳﺪه اﺳﺖ.

ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻧﻴﺮوی اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺳﺎﻟﻴﺎﻧﻪ

در ﻫﺮﻳﻚ از روﺷﻬﺎی آﺑﻴﺎری، ﻧﻴﺮوی اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﺑﺮای اﻧﺠﺎم ﻋﻤﻞ آﺑﻴﺎری ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﺎﺷﺪ. ﺑﺮای ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻧﻴﺮوی اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز در ﻫﺮ ﻳﻚ از روﺷﻬﺎی آﺑﻴﺎری ﺗﺤﺖ ﻓﺸﺎر ﻣﻲ ﺗﻮان از ﺟﺪول 30-1 اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﻮد.

ﻫﺰﻳﻨﻪ اﻧﺮژی ﻣﺼﺮﻓﻲ

در ﺳﻴﺴﺘﻤﻬﺎی آﺑﻴﺎری ﺗﺤﺖ ﻓﺸﺎر ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻓﺸﺎر از اﻳﺴﺘﮕﺎﻫﻬﺎی ﭘﻤﭙﺎژ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﺷﻮد، ﺑﺎﻳﺪ ﻫﺰﻳﻨﻪ اﻧﺮژی ﻣﺼﺮﻓﻲ را ﺑﻪ ازای ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻓﺸﺎر آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﺳﺎﻟﻴﺎﻧﻪ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻧﻤﻮد.ﻫﺰﻳﻨﻪ اﻧﺮژی ﻣﺼﺮﻓﻲ ﺳﻴﺴﺘﻢ آﺑﻴﺎری ﺗﺤﺖ ﻓﺸﺎر از راﺑﻄﻪ زﻳﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ:
Pf = P × Pu × Ts

Pf : ﻫﺰﻳﻨﻪ ﺗﺄﻣﻴﻦ اﻧﺮژی (رﻳﺎل)
P : ﺗﻮان ﻣﺼﺮﻓﻲ اﻳﺴﺘﮕﺎه ﭘﻤﭙﺎژ (ﻛﻴﻠﻮ وات)
Pu : ﻗﻴﻤﺖ واﺣﺪ ﺳﻮﺧﺖ (رﻳﺎل ﺑﺮ ﻛﻴﻠﻮ وات ﺳﺎﻋﺖ)
Ts : زﻣﺎن ﻛﺎرﻛﺮد ﺳﺎﻟﻴﺎﻧﻪ ﺳﻴﺴﺘﻢ آﺑﻴﺎری (ﺳﺎﻋﺖ)

ﺟﺪول -29-1 ﻋﻤﺮ ﻣﻔﻴﺪ و ﺿﺮﻳﺐ ﻧﮕﻬﺪاری ﺳﺎﻟﻴﺎﻧﻪ در ﺳﻴﺴﺘﻤﻬﺎی آﺑﻴﺎری ﺗﺤﺖ ﻓﺸﺎر [42]

*  در ﻣﻮاردی ﻛﻪ دو ﻋﻤﺮ ﻣﻔﻴﺪ ﺑﺎ ﻋﻼﻣﺖ (/) ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه اﺳﺖ، اوﻟﻴﻦ ﻋﺪد ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺗﺠﻬﻴﺰات روی زﻣﻴﻨﻲ و دوﻣﻴﻦ ﻋﺪد ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺗﺠﻬﻴﺰات زﻳﺮزﻣﻴﻨﻲ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ
** اﻳﻦ اﻋﺪاد ﺗﻘﺮﻳﺒﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ و از Keller (1990) و Bliesner and Merrion (1988) ﮔﺮﻓﺘﻪ شده‌اند. در ﺻﻮرت اﻣﻜﺎن ﺑﺎﻳﺪ از ﺗﺠﺎرب ﻣﺤﻠﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﺷﻮد.

ﺟﺪول -30-1 ﻧﻴﺮوی اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻣﻮردﻧﻴﺎز در ﺳﻴﺴﺘﻤﻬﺎی آﺑﻴﺎری ﺗﺤﺖ ﻓﺸﺎر [42]

*    ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه ﺑﺮای ﭘﻴﺶ آﺑﻴﺎری و ﻳﺎ اوﻟﻴﻦ آﺑﻴﺎری ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﺮای ﻫﺮ ﻛﺪام ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪﻃﻮر ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﮔﺮدد.
**    ﺑﺎ ﻓﺮض ﻋﻤﻖ ﺧﺎﻟﺺ آﺑﻴﺎری 25 ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ ﻳﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ.
***    ﺑﺮای ﻫﺮ ﺟﺎﺑﻪﺟﺎﻳﻲ ﻣﻴﺎن ﻓﺼﻞ 2/47 ﺳﺎﻋﺖ اﺿﺎﻓﻪ ﻣﻲﺷﻮد.
****    ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﺪه ﺑﺎ ﻓﺮض ﻳﻚ ﺳﺎﻋﺖ در روز ﺑﺮای ﻫﺮ 60 ﻫﻜﺘﺎر و دور آﺑﻴﺎری دو روز.
*****    ﻓﺮض ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻟﻮﻟﻪﻫﺎ در زﻣﺎن ﻛﺎﺷﺖ ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺎﺷﻴﻦ ﺧﻮاﺑﺎﻧﻴﺪه ﻣﻲ‌ﺷﻮﻧﺪ.