ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﻳﺰی آﺑﻴﺎری در ﺳﻴﺴﺘﻤﻬﺎی آﺑﻴﺎری ﺗﺤﺖ ﻓﺸﺎر

ﺑﺮای ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ دور آﺑﻴﺎری (ﻓﺎﺻﻠﻪ زﻣﺎنی ﺑﻴﻦ دو آﺑﻴﺎری ﻣﺘﻮالی) ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎی ﻣﺆﺛﺮ در اﻳﻦ اﻣﺮ ﺷﺎﻣﻞ ﻋﻮاﻣﻞ ﺟﻮی و ﻣﺸﺨﺼﺎت ﺧﺎک و ﮔﻴﺎه را ﺑﺮرسی ﻧﻤﻮده و دور آﺑﻴﺎری را ﺑﺮ اﺳﺎس اﺳﺘﻔﺎده ﺑﻬﻴﻨﻪ از آب و ﻣﻮاد ﻏﺬایی ﻣﻮﺟﻮد در ﺧﺎک ﺑﻪدﺳﺖ آورد. در اﻳﻦ ارﺗﺒﺎط ﻋﻤﻖ ﺧﺎﻟﺺ آب آﺑﻴﺎری ﺗﻌﻴﻴﻦ و ﺳﭙﺲ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻴﺰان ﺗﺒﺨﻴﺮ و ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه دور آﺑﻴﺎری در ﻣﻘﺎﻃﻊ زﻣﺎﻧﻲ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ میﮔﺮدد.

ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﻋﻤﻖ ﺧﺎﻟﺺ آب آﺑﻴﺎری

ﻣﻘﺪار آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز در ﻫﺮ ﺑﺎر آﺑﻴﺎری (ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﻋﻤﻖ آب آﺑﻴﺎری) ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻋﻤﻖ ﺗﻮﺳﻌﻪ رﻳﺸﻪ ﮔﻴﺎه و آب ﻗﺎﺑﻞ دﺳﺘﺮﺳﻲ و ﻫﻤﭽﻴﻨﻦ ﺿﺮﻳﺐ آب ﺳﻬﻞاﻟﻮﺻﻮل ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ میﺷﻮد.
dx = TAW × MAD × Z × Pw
d x : ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﻋﻤﻖ ﺧﺎﻟﺺ آﺑﻴﺎری (میلی ﻣﺘﺮ)
TAW : آب ﻗﺎﺑﻞ دﺳﺘﺮسی در ﺧﺎک (میلی ﻣﺘﺮ)
MAD : ﺗﺨﻠﻴﻪ ﻣﺠﺎز (درﺻﺪ)
Z    : ﻋﻤﻖ ﺗﻮﺳﻌﻪ رﻳﺸﻪ (ﻣﺘﺮ)
Pw : درﺻﺪ ﻣﺴﺎﺣﺖ ﺧﻴﺲ ﺷﺪه ﺧﺎک (درﺻﺪ)

ﻋﻤﻖ آب آﺑﻴﺎری و دور آﺑﻴﺎری ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻧﺤﻮی ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﻮد ﻛﻪ ﻫﻤﻮاره ﺑﺨﺸﻲ از رﻃﻮﺑﺖ ﺑﻴﻦ ﻇﺮﻓﻴﺖ زراﻋﻲ و ﻧﻘﻄﻪ ﭘﮋﻣﺮدﮔﻲ در ﺧﺎک ﺑﺎﻗﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺑﺮوز ﺗﻨﺶ در ﮔﻴﺎه ﻧﮕﺮدد و ﺑﺮ رﺷﺪ ﻛﻤﻲ و ﻛﻴﻔﻲ آن اﺛﺮ ﻧﺎﻣﻄﻠﻮب ﻧﮕﺬارد. درﺻﺪی از رﻃﻮﺑﺖ ﻣﻮﺟﻮد در ﺧﺎک ﻛﻪ ﺑﺮای ﮔﻴﺎه ﺑﺪون ﻫﻴﭻﮔﻮﻧﻪ ﺗﻨﺶ ﻣﺤﺴﻮﺳﻲ ﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ، درﺻﺪ ﺗﺨﻠﻴﻪ ﻣﺠﺎز رﻃﻮﺑﺖ و ﻳﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﺿﺮﻳﺐ آب ﺳﻬﻞاﻟﻮﺻﻮل ﻳﺎ (MAD) ﻧﺎﻣﻴﺪه میﺷﻮد، ﻛﻪ ﺑﺮای ﮔﻴﺎﻫﺎن ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﻘﺎدﻳﺮ آن از 15 ﺗﺎ 65 درﺻﺪ ﻣﺘﻐﻴﺮ اﺳﺖ و در ﺟﺪول 26-1 اراﺋﻪ ﮔﺮدﻳﺪه اﺳﺖ.

ﺟﺪول – 26- 1 ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﺿﺮﻳﺐ آب ﺳﻬﻞ اﻟﻮﺻﻮل [42] (MAD)

آب ﻗﺎﺑﻞ دﺳﺘﺮﺳﻲ در ﺧﺎک، ﺑﺴﺘﮕﻲ ﺑﻪ ﺑﺎﻓﺖ ﺧﺎک داﺷﺘﻪ و در ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪه رﻃﻮﺑﺘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻴﻦ دو ﻧﻘﻄﻪ رﻃﻮﺑﺘﻲ ﻇﺮﻓﻴﺖ زراﻋﻲ و ﻧﻘﻄﻪ ﭘﮋﻣﺮدﮔﻲ ﻗﺮار میﮔﻴﺮد. ﻣﻘﺪار آب ﻗﺎﺑﻞ دﺳﺘﺮﺳﻲ در ﺧﺎک در ﺧﺎﻛﻬﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ در ﺟﺪول 4-1 اراﺋﻪ ﮔﺮدﻳﺪه اﺳﺖ. ﻋﻤﻖ ﻣﺆﺛﺮ رﻳﺸﻪ ﻳﻚ ﭘﺎراﻣﺘﺮ ﻣﺘﻐﻴﺮ در ﻃﻮل دوره رﺷﺪ ﮔﻴﺎه میﺑﺎﺷﺪ و ﺑﺮای ﺑﻌﻀﻲ از ﮔﻴﺎﻫﺎن ﻣﻘﺪار ﺗﻘﺮﻳﺒﻲ آن در ﺟﺪول 27-1 اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ.
درﺻﺪ ﻣﺴﺎﺣﺖ ﺧﻴﺲ ﺷﺪه ﺧﺎک ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﺳﻄﺢ ﻣﻘﻄﻊ ﺧﻴﺲ ﺷﺪه ﺧﺎک در ﻋﻤﻖ 15 ﺗﺎ 30 ﺳﺎﻧﺘﻲﻣﺘﺮی از ﺳﻄـﺢ زﻣﻴﻦ ﺑﻪ ﻛﻞ ﻣﺴﺎﺣﺖ ﻣﺰرﻋﻪ، اﻳﻦ ﻣﻘﺪار در آﺑﻴﺎری ﺑﺎراﻧﻲ و ﺳﻄﺤﻲ 100 درﺻﺪ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ وﻟﻲ در ﺳﻴﺴﺘﻢ آﺑﻴﺎری ﻣﻮﺿﻌﻲ ﭼﻮن ﺗﻤﺎم ﺳﻄﺢ ﺧﺎک ﺧﻴﺲ ﻧﻤﻲ ﺷﻮد، ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻘﺎدﻳﺮ ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺧﺼﻮص در ﻓﺼﻞ ﻃﺮاﺣﻲ آﺑﻴﺎری ﻣﻮﺿﻌﻲ ﺗﻮﺿﻴﺤﺎت ﻻزم اراﺋﻪ ﮔﺮدﻳﺪه اﺳﺖ.
ﺑﺮای ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻋﻤﻖ ﺧﺎﻟﺺ آب آﺑﻴﺎری ﻣﻲﺗﻮان ﻃﺒﻖ ﻧﺸﺮﻳﻪ ﺷﻤﺎره 24 ﺳﺎزﻣﺎن ﺧﻮاروﺑﺎر و ﻛﺸﺎورزی ﺟﻬﺎﻧﻲ (F.A.O) ﻋﻤﻞ ﻧﻤﻮد.

ﺗﻌﻴﻴﻦ دور و زﻣﺎن آﺑﻴﺎری

زﻣﺎن آﺑﻴﺎری ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ آب ﻗﺎﺑﻞ دﺳﺘﺮﺳﻲ ﻣﻮﺟﻮد در ﺧﺎک از ﻃﺮﻳﻖ ﺗﺒﺨﻴﺮ و ﺗﻌﺮق ﮔﻴﺎه (ETC) ﻣﺼﺮف ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ. دور آﺑﻴﺎری ﻧﻴﺰ ﻓﺎﺻﻠﻪ زﻣﺎﻧﻲ ﺑﻴﻦ دو آﺑﻴﺎری ﻣﺘﻮاﻟﻲ اﺳﺖ. ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ دور آﺑﻴﺎری در ﻳﻚ دوره زﻣﺎﻧﻲ ﻣﻌﻴﻦ از ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﻋﻤﻖ ﺧﺎﻟﺺ آب آﺑﻴﺎری ( d x ) ﺑﺮ ﻧﻴﺎز ﺧﺎﻟﺺ روزاﻧﻪ ﮔﻴﺎه در آن دوره (NWR) ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻲﺷﻮد.

ﺟﺪول -27-1 ﻋﻤﻖ ﻣﺆﺛﺮ رﻳﺸﻪﻫﺎ در ﮔﻴﺎﻫﺎن ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﺮای ﻃﺮاحی ﺳﻴﺴﺘﻢ آﺑﻴﺎری [42]

ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ ﻳﻜﻲ از ﻣﻬﻢ ﺗﺮﻳﻦ ﻣﺰاﻳﺎی آﺑﻴﺎری ﺗﺤﺖ ﻓﺸﺎر در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ آﺑﻴﺎری ﺛﻘﻠﻲ اﻣﻜﺎن اﻋﻤﺎل ﻋﻤﻖ آب آﺑﻴﺎری ﻛﻢ و دور آﺑﻴﺎری ﻛﻮﺗﺎه ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ، در اﻳﻦ روش دور آﺑﻴﺎری ﺑﺎ ﻫﺪف ﻛﻤﺘﺮ ﻧﻤﻮدن ﻛﺎﻫﺶ رﻃﻮﺑﺖ ﺧﺎک ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻇﺮﻓﻴﺖ زراﻋﻲ (FC) و ﻳﺎ ﺑﻪ ﺗﻌﺒﻴﺮی ﻣﺼﺮف ﻧﻤﻮدن ﻗﺴﻤﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮ آب ﻗﺎﺑﻞ ﺟﺬب ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ.
ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺎس در آﺑﻴﺎری ﺑﺎراﻧﻲ ﻣﺸﺨﺼﺎت ﻓﻨﻲ و وﻳﮋﮔﻴﻬﺎی ﻫﻴﺪروﻟﻴﻜﻲ ﺳﻴﺴﺘﻤﻬﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ و ﺑﻪﺧﺼﻮص ﻗﺪرت ﺟﺎﺑﻪﺟﺎﻳﻲ آﻧﻬﺎ را ﺑﺎ ﻧﻴﺎز آﺑﻲ ﮔﻴﺎه در ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ دور آﺑﻴﺎری و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺎ ﻋﻤﻖ ﺗﻮﺳﻌﻪ رﻳﺸﻪ و آب ﻗﺎﺑﻞ دﺳﺘﺮﺳﻲ در ﺧﺎک ﺗﻄﺒﻴﻖ داده و وﺿﻌﻴﺖ ﺑﻬﻴﻨﻪ ﻋﻤﻖ آب آﺑﻴﺎری و دور آﺑﻴﺎری ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺑﺎزده ﻋﻤﻠﻜﺮد ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲﺷﻮد. در آﺑﻴﺎری ﻣﻮﺿﻌﻲ ﻧﻴﺰ، اﻣﻜﺎن ﺑﻪ ﺣﺪاﻗﻞ رﺳﺎﻧﺪن دور آﺑﻴﺎری وﺟﻮد دارد. ﺑﺎ اﻳﻦ وﺟﻮد ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺸﺨﺼﺎت ﻓﻨﻲ و ﻫﻴﺪروﻟﻴﻜﻲ ﺳﻴﺴﺘﻢ آﺑﻴﺎری ﺑﺎ وﺿﻌﻴﺖ آب ﺗﺨﺼﻴﺺ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻪ ﻗﻄﻌﻪ آﺑﻴﺎری و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻧﻴﺎز آﺑﻲ و آب ﻗﺎﺑﻞ دﺳﺘﺮﺳﻲ در ﺧﺎک ﺗﻄﺒﻴﻖ داده ﺷﻮد.
ﻟﺬا دور آﺑﻴﺎری ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﺪه از راﺑﻄﻪ ﻓﻮق، ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ دور آﺑﻴﺎری ﻣﻤﻜﻦ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ وﻟﺰوﻣﺎً دور آﺑﻴﺎری اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪه ﻧﻤﻲﺑﺎﺷﺪ. دور آﺑﻴﺎری اﺻﻼح ﺷﺪه (f) ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻃﺮاح و درﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺳﺎﻳﺮ ﺷﺮاﻳﻂ ﻓﻨﻲ و ﺑﻬﺮه ﺑﺮداری و ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻧﺸﺮﻳﻪ FAO-24 ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲﮔﺮدد.

ﻋﻤﻖ ﺧﺎﻟﺺ آﺑﻴﺎری

ﻋﻤﻖ ﺧﺎﻟﺺ آﺑﻴﺎری ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ دور آﺑﻴﺎری اﺻﻼح ﺷﺪه و ﻧﻴﺎز ﺧﺎﻟﺺ آﺑﻲ ﮔﻴﺎه از راﺑﻄﻪ زﻳﺮ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد:
dn = f × NWR

dn : ﻋﻤﻖ ﺧﺎﻟﺺ آﺑﻴﺎری (ﻣﻴﻠﻲ ﻣﺘﺮ)
f : دور آﺑﻴﺎری اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪه (روز)
NWR : ﻧﻴﺎز ﺧﺎﻟﺺ آﺑﻲ ﮔﻴﺎه (ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ ﺑﺮ روز)

ﻋﻤﻖ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ آﺑﻴﺎری

ﻋﻤﻖ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ آﺑﻴﺎری، ﻋﻤﻖ آب داده ﺷﺪه ﺑﻪ زﻣﻴﻦ در ﻫﺮ ﻧﻮﺑﺖ آﺑﻴﺎری میﺑﺎﺷﺪ و ﻋﻼوه ﺑﺮ آب ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮔﻴﺎه در ﺑﺮﮔﻴﺮﻧﺪه ﺗﻠﻔﺎت اﺟﺘﻨﺎب ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ و آﺑﺸﻮﻳﻲ ﻧﻴﺰ میﺑﺎﺷﺪ و ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻧﻮع ﺳﻴﺴﺘﻢ آﺑﻴﺎری ﺑﻪ ﺷﺮح زﻳﺮ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد.

ﻋﻤﻖ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ آﺑﻴﺎری در آﺑﻴﺎری ﺑﺎرانی

در ﺳﻴﺴﺘﻢ آﺑﻴﺎری ﺑﺎراﻧﻲ در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ ﻧﻴﺎز آﺑﺸﻮﻳﻲ ﻛﻮﭼﻜﺘﺮ از 10 درﺻﺪ (LR < 0/1) ﺑﺎﺷﺪ ﺗﻠﻔﺎت ﻧﻔﻮذ ﻋﻤﻘﻲ ﺑﺮای ﺷﺴﺘﺸﻮی ﺧﺎک ﻛﺎﻓﻲ ﺑﻮده و ﻋﻤﻖ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ آﺑﻴﺎری از راﺑﻄﻪ (37-1) ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻲﺷﻮد. در ﺣﺎﻟﻲﻛﻪ اﮔﺮ ﻧﻴﺎز آﺑﺸﻮﻳﻲ ﺑﻴﺶ از 10 درﺻﺪ ﺑﺎﺷﺪ (LR > 0/1)، ﺗﻠﻔﺎت ﻧﻔﻮذ ﻋﻤﻘﻲ ﺑﺮای آﺑﺸﻮﻳﻲ ﻛﺎﻓﻲ ﻧﺒﻮده و ﻣﻘﺪار آب آﺑﺸﻮﻳﻲ ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد. در اﻳﻦ ﺷﺮاﻳﻂ ﻋﻤﻖ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ آﺑﻴﺎری از راﺑﻄﻪ (38-1) ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻲﺷﻮد:

dg = dn/Ea
dg =0/ 9dn / (1 − LR) Ea

dg : ﻋﻤﻖ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ آﺑﻴﺎری (ﻣﻴﻠﻲﻣﺘﺮ)    
LR : ﻧﻴﺎز آﺑﺸﻮیی (اﻋﺸﺎری)    
Ea : ﺑﺎزده ﻛﺎرﺑﺮد آب (اﻋﺸﺎری)    
dn : ﻋﻤﻖ ﺧﺎﻟﺺ آﺑﻴﺎری (ﻣﻴﻠﻲ ﻣﺘﺮ)    

ﻋﻤﻖ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ آﺑﻴﺎری در آﺑﻴﺎری ﻣﻮضعی

در ﺳﻴﺴﺘﻢ آﺑﻴﺎری ﻣﻮﺿﻌﻲ ﻣﻘﺪار آب آﺑﻴﺎری ﺑﺎﻳﺪ ﻃﻮری ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻋﻼوه ﺑﺮ ﻧﻴﺎز ﺧﺎﻟﺺ ﺗﻠﻔﺎت ﻏﻴﺮ ﻗﺎﺑﻞ اﺟﺘﻨﺎب ﻧﻔﻮذ ﻋﻤﻘﻲ را ﻧﻴﺰ ﺷﺎﻣﻞ ﺷﻮد.
ﺑﺮای اﻳﻦ ﻣﻨﻈﻮر در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ ﻧﻴﺎز آﺑﺸﻮﻳﻲ ﻛﻮﭼﻜﺘﺮ از 10 درﺻﺪ (LR < 0/1) ﺑﺎﺷﺪ ﻋﻤﻖ ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ آﺑﻴﺎری از راﺑﻄﻪ (39-1) و در ﺻﻮرﺗﻲﻛﻪ ﻧﻴﺎز آﺑﺸﻮﻳﻲ ﺑﺰرﮔﺘﺮ از 10 درﺻﺪ ﺑﺎﺷﺪ (LR > 0/1) از راﺑﻄﻪ (40-1) ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ میﺷﻮد: