تاریخچه و تحولات رشته MBA

تاریخچه رشته MBA در جهان و ایران

اگر بخواهیم سابقه تاریخی این رشته را در نظر بگیریم، MBA در سال های ابتدایی قرن بیستم برای این ایجاد شد که ضعف های مهندسان را در زمینه دانش مدیریت پوشش بدهد. در واقع جامعه آمریکا با این معضل مواجه شد که اگرچه مهندسان حرفه ای و با دانش دارد ,اما این مهندسان شیوه مدیریت را بلد نیستند و این امر باعث کاهش شدید بهره وری در بخش های مختلف اقتصادی شده بود.
بنابراین از آنجایی که جایگاه بسیاری از آنها مدیریتی بود (از سرپرست بخش و مدیر پروژه گرفته تا مالک کسب و کار)، آموزش مدیریت به این مهندسان مفید تشخیص داده شد و به تدریج، دوره های مدیریتی حرفه ای با نام MBA برای آموزش این مهندسان طراحی و برگزار شدند.

اولین دانشکده کسب و کار با نام «مدرسه کسب و کار تاک» در سال 1900 در ایالات متحده آمریکا تاسیس شد که در آن رشته ای به نام «کارشناسی ارشد علم تجارت» تدریس می شد. این رشته، پیش درآمدی بود بر تاسیس رشته MBA که در سال 1908 توسط مدرسه مدیریت کسب و کار دانشگاه هاروارد انجام پذیرفت. در این مدرسه برای اولین بار در جهان دوره MBA با 15 عضو هیات علمی به علاوه 33 دانشجوی عادی و 47 دانشجوی خاص ارائه می شد.
امروزه بازار آموزش MBA یک بازار بسیار گران و در عین حال پولساز در سراسر جهان است که البته مختصات کلیدی آن هم تغییرات زیادی کرده. مهمترین نکته این است که امروزه، مخاطبان و مشتریان دوره های آموزشی MBA دیگر صرفا مهندسان نیستند. امروزه عملا MBA به درد سه گروه می خورد:
( ناگفته نماند MBA در حالت کلی به درد همه مدیران سازمان ها و البته کارشناسان بخش های مرتبط با مدیریت و امور سازمانی می خورد؛ اما ماهیت این رشته مناسب آموزش مشاوران و کارآفرینان است.)

1- کسانی که می‌‌خواهند کسب و کار خودشان را راه بیندازند یا در حال مدیریت آن هستند.

2- افرادی که در سطوح مدیریتی و کارشناسی در بخش‌های مختلف سازمان درگیر مسائل مدیریتی و سازمانی هستند.

3- مشاوران مدیریت.

البته تحصیل در رشته MBA حتی برای کسی که در حال حاضر جزو افراد این سه دسته نباشد نیز مفید خواهد بود.
در ایران سابقه دوره های MBA به پیش از انقلاب اسلامی بازمی گردد. رشد و گسترش سریع این رشته در دهه های 60 و 70 میلادی موجب شد که در ایران نیز در دهه 70 میلادی مرکزی تحت عنوان ICMS و با همکاری دانشگاه هاروارد در محل کنونی دانشگاه امام صادق (ع) راه اندازی شود که متاسفانه بعد از انقلاب مورد بی توجهی قرار گرفت و منحل گردید.
این مرکز علیرغم اینکه تنها دو دوره فارغ التحصیل ارائه کرد اما هنوز تاثیر مدیران تربیت شده در این دوره ها را می توان در بخش های مختلف اقتصادی و تجاری و صنعتی کشور مشاهده کرد.
دومین گام در این راستا پس از انقلاب و توسط سازمان مدیریت صنعتی برداشته شد که در اواخر دهه 60 شمسی دوره مدیریت اجرایی را راه اندازی کرد اما با وجود این به دلیل عدم تبلیغات مناسب و همچنین شرایط دشوار ورود دانشجویان، موفقیت چندانی به دست نیاورد.
سومین اقدام در این مورد اما تجربه بسیار موفقی بود که باعث شد رشته MBA در ایران جای خود را باز کند. این اقدام در دانشگاه صنعتی شریف و به دست توانای دکتر علی نقی مشایخی – از مشهورترین استادان مدیریت کشور و فارغ التحصیل دانشگاه MTT- صورت پذیرفت.
دکتر مشایخی در سال 1378 توانست ایده قدیمی خود را درخصوص تاسیس یک دانشکده مدیریت و اقتصاد در دانشگاه صنعتی شریف عملی کند. مشایخی در سال‌های پیش از انقلاب در همین دانشگاه، رشته مهندسی مکانیک خوانده و پس از آن، تحصیل در مقاطع بالاتر را در دانشگاه‌های سطح اول دنیا در رشته مدیریت ادامه داده بود؛ به طوری که تا پیش از سال 1357 و با اخذ دکترا از دانشگاه MIT، به عنوان دانشیار تحقیقاتی در آن دانشگاه مشغول به کار شده بود اما در سال 1357 وی با اصرار خود از کار در آن دانشگاه دست کشید و پس از بازگشت به ایران، دست به کار تاسیس نهادهایی در کشور برای تاسیس علوم مدیریتی و اقتصادی همتراز با دانشگاه‌های معتبر دنیا شد.حاصل این تلاش تاسیس دانشکده «مهندسی صنایع» در دانشگاه صنعتی اصفهان (سال 1358)، ایجاد دوره کارشناسی ارشد «مهندسی سیستم اقتصادی و اجتماعی» در همان دانشگاه برای اولین بار در کشور (سال 1361)، طراحی و راه اندازی دوره معادل کارشناسی ارشد «مدیریت سیستم‌ها» دانشکده صنایع دانشگاه صنعتی شریف در سال 1366 (دوره‌ای که بعدا به دوره رسمی کارشناسی ارشد «مدیریت سیستم و بهره‌وری» در رشته صنایع تبدیل شد) و اقداماتی از این قبیل بود.
وی در سال 1368 «موسسه عالی آموزش و پژوهش در برنامه‌ریزی و توسعه» را پایه گذاری و در این نهاد دوره کارشناسی ارشد برنامه‌ریزی سیستم‌ها را راه‌اندازی کرد. موسسه، فعالیت‌های تحقیقاتی مختلفی در زمینه‌های توسعه، انرژی، حمل و نقل، مدیریت و اقتصاد انجام داد.

دکتر مشایخی در سال 1376 پیشنهاد تاسیس یک دانشکده مدیریت در دانشگاه صنعتی شریف را مطرح کرد و سرفصل‌های درسی و محتوای این دروس را نیز تهیه و به تصویب شورای گسترش وزارت علوم رساند. جالب است بدانید هنوز هم همان سرفصل‌های مصوب، برنامه مورد تایید MBA وزارت علوم، تحقیقات و فناوری محسوب می‌شود. سرانجام در سال 1378 دانشکده «مدیریت و اقتصاد» در این دانشگاه پایه گذاری شد. در این دانشکده دوره‌های «MBA» (برای اولین بار در کشور)، کارشناسی ارشد «اقتصاد» و کارشناسی ارشد «مهندسی سیستم های اقتصادی و اجتماعی» برقرار شد.

در طول سال‌های بعد از آن دوره‌های MBA در کشور گسترش فراوانی یافتند. هم اکنون دوره MBA در دانشگاه‌ها و موسسات آموزش عالی و آزاد زیر به علاقمندان ارائه می‌شود:

* دانشگاه تهران (در سه دانشکده مدیریت، دانشکده کارآفرینی و دانشکده فنی)
* دانشگاه صنعتی امیرکبیر (در دانشکده مدیریت، علم و فناوری)
* سازمان مدیریت صنعتی
* دانشگاه علامه طباطبایی
* دانشگاه علم و صنعت ایران
* دانشگاه شهید بهشتی
* دانشگاه تبریز
* دانشگاه الزهرا (س)
* دانشگاه سمنان
* دانشگاه شیراز
* دانشگاه علوم اقتصادی
* دانشگاه علوم و فنون مازندران
* دانشگاه صنعتی شاهرود
* دانشگاه صنعتی مالک اشتر
* پردیس کیش دانشگاه صنعتی شریف
* پردیس کیش دانشگاه تهران
* دانشگاه آزاد اسلامی
* دانشگاه پیام نور
* موسسه ماهان
* موسسه بهار
و چندین دانشگاه و موسسه آموزش عالی آزاد دیگر